Giriş

Modern prenatal tıbbın en önemli gelişmelerinden biri olan fetal DNA testi (Non-invaziv Prenatal Test – NIPT), hamilelik sırasında bebeğin genetik sağlığını değerlendirmek için kullanılan modern ve invaziv olmayan bir tarama yöntemidir. Bu test, anne adayının kanında bulunan bebeğe ait DNA parçalarını inceleyerek olası genetik anormallikleri tespit etmeyi amaçlayan tarama testidir.

Hamilelik sürecinde yapılan bu güvenli test, anne ve bebek sağlığı açısından kritik öneme sahiptir. Geleneksel invaziv yöntemlerin aksine, sadece annenin kanından alınan numune ile yapılabilen bu test, erken tanı imkanı sunarak ailelere önemli bilgiler sağlar.

Fetal DNA Testi Nedir ve Nasıl Çalışır?

Fetal DNA testi, anne kanındaki serbest dolaşan fetal DNA parçacıklarını analiz eden gelişmiş bir biyomoleküler tarama yöntemidir. Hamilelik sırasında, bebeğin plasentasından kaynaklanan DNA parçacıkları anne dolaşımına geçer ve bu durum 9. haftadan itibaren güvenilir şekilde tespit edilebilir hale gelir.

Fetal DNA fraksiyonu, maternal plazmadaki DNA’nın genel boyut dağılımından çıkarılabilir ve bu fetal DNA fraksiyonu, maternal plazma DNA’sını kullanan noninvaziv prenatal testin doğruluğunu etkileyen kritik bir parametredir. Test sonuçlarının güvenilirliği, bu fetal DNA fraksiyonunun yeterli düzeyde olmasına bağlıdır.

Tespit Edilebilen Hastalıklar

Ana Kromozomal Anormallikler

Fetal DNA testi, öncelikle kromozomal anormalliklerin tespitinde kullanılır. Down sendromu(trizomi 21), edward Sendromu (trizomi 18), Patau Sendromu (Trizomi 13), cinsiyet kromozomu bozuklukları, triploidi, kaybolan ikiz eşi gibi patolojik ve genetik hastalıkların tespiti için hamilelik sırasında yapılan bir tarama testidir.

Otozomal Trizomiler:

• Trizomi 21 (Down Sendromu): En yaygın kromozomal anormallik olup, zihinsel yetersizlik ve karakteristik fiziksel özelliklere neden olur. NIPT, Down sendromunun tespitinde yaklaşık %99 doğruluğa sahiptir.
• Trizomi 18 (Edwards Sendromu): Ciddi gelişimsel bozukluklara neden olan bu durum, genellikle yaşamın ilk yılında ölümle sonuçlanır.
• Trizomi 13 (Patau Sendromu): Çoklu organ sistemlerini etkileyen ciddi bir kromozomal anormallik olup, yaşam beklentisi genellikle kısıtlıdır.

Cinsiyet Kromozomu Anormallikleri

Turner Sendromu (45, X) ve Klinefelter Sendromu (47, XXY) gibi cinsiyet kromozomu anormallikleri de bu testle belirlenebilir. Bu durumlar:

• Turner Sendromu: Kız bebeklerde görülen ve büyüme geriliği, infertilite gibi sorunlara neden olan durum
• Klinefelter Sendromu: Erkek bebeklerde görülen ve hormonal problemlere yol açabilen durum
• Triple X Sendromu: Kız bebeklerde görülen ekstra X kromozomu durumu
• Jacob’s Sendromu (XYY): Erkek bebeklerde görülen ekstra Y kromozomu durumu

Diğer Tespit Edilebilen Durumlar

Test ayrıca şu durumları da tespit edebilir:

• Triploidi (üçlü kromozom setleri)
• Mikrodelesyon sendromları (bazı laboratuvarlarda)
• Kaybolan ikiz sendromu
• Fetal cinsiyet belirleme

Firmalar Arası Farklılıklar ve Test Kapsamı

Fetal DNA testi alanında faaliyet gösteren farklı laboratuvarlar ve firmalar, sundukları test panellerinde önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar, ailelerin test seçimi yaparken dikkat etmesi gereken kritik faktörlerdir.

Temel Test Paneli Farklılıkları

Standart Testler: Çoğu firma, üç ana trizomi (21, 18, 13) ve cinsiyet kromozomu anormallikleri için temel tarama sunar. Ancak bu temel paketin kapsamı bile firmalar arasında değişkenlik gösterebilir.

Genişletilmiş Paneller: Bazı firmalar, mikrodelesyon sendromları, nadir trizomiler ve diğer kromozomal anormallikleri içeren genişletilmiş paneller sunar. Bu paneller genellikle daha yüksek maliyetlidir ancak daha kapsamlı tarama imkanı sağlar.

Teknolojik Farklılıklar

Analiz Yöntemleri: Firmalar, massively parallel sequencing (MPS), single nucleotide polymorphism (SNP) array ve targeted sequencing gibi farklı teknolojik yaklaşımlar kullanır. Her yöntemin kendine özgü avantajları ve sınırlılıkları vardır.

Algoritma Farklılıkları: Risk hesaplama algoritmaları firma bazında değişiklik gösterir ve bu durum, aynı numune için farklı risk değerlendirmelerine yol açabilir.

Raporlama ve Yorum Farklılıkları

Risk Eşikleri: Firmaların “yüksek risk” ve “düşük risk” için belirledikleri eşik değerleri farklılık gösterir. Bu durum, sınır değerlerdeki sonuçların yorumlanmasında belirsizliklere neden olabilir.

Rapor Formatları: Sonuç raporlarının sunumu, detay düzeyi ve klinisyen ile hasta için anlaşılabilirlik açısından firmalar arasında önemli farklılıklar bulunur.

Test Doğruluğu ve Sınırlılıklar

Test, trizomi 18 ve 13’ün tespitinde biraz daha az doğruluğa sahiptir. Genel olarak, NIPT testleri daha az yanlış pozitif sonuç üretir. Test doğruluğunu etkileyen faktörler şunlardır:

• Fetal fraksiyon: Yetersiz fetal DNA oranı test başarısızlığının ana nedenidir
• Maternal faktörler: Obezite, çoğul gebelik, önceki transplantasyon öyküsü
• Gestasyonel yaş: Çok erken dönemde yapılan testlerde güvenilirlik azalır
• Teknik faktörler: Laboratuvar kalitesi ve kullanılan teknoloji

Klinik Öneriler ve Endikasyonlar

Test Zamanlaması: Test, gebeliğin 9-10. haftasından itibaren güvenilir şekilde uygulanabilir. Optimal zamanlama 10-14. haftalar arasındadır.

Risk Grupları: İleri maternal yaş (35 yaş üstü), anormal serum tarama sonuçları, önceki etkilenmiş gebelik öyküsü olan kadınlarda özellikle önerilir.

Çoğul Gebelikler: İkiz gebeliklerde test doğruluğu tek gebeliğe göre azalır, üçüz ve daha fazla gebelikte genellikle önerilmez.

Sonuç ve Öneriler

Fetal DNA testi, modern perinatal bakımın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Test seçimi yaparken, ailelerin kendi risk faktörlerini, test kapsamını ve laboratuvar kalitesini dikkate alması önemlidir. Ayrıca, farklı firmaların sunduğu panellerdeki farklılıkları anlamak, optimal test seçimi için kritiktir.

Test sonuçlarının her zaman deneyimli bir perinatolog veya genetik uzmanı tarafından değerlendirilmesi, doğru klinik kararların alınması için gereklidir. Unutulmamalıdır ki, bu test bir tarama testidir ve kesin tanı için invaziv testler gerekebilir.

Kaynakça

1. Memorial Sağlık Grubu. “Fetal DNA Testi Nedir? Fetal DNA Testi Neden Yapılır?” 2024. https://www.memorial.com.tr/tani-ve-testler/fetal-dna-testi-nedir
2. Acıbadem Sağlık Grubu. “Fetal DNA Testi Nedir? Fetal DNA Testi Neden ve Nasıl Yapılır?” 2024. https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/fetal-dna-testi/
3. Koru Hastanesi. “Fetal Dna Testi Nedir?” 2022. https://www.koruhastanesi.com/fetal-dna-testi-nedir-4136-5
4. Medical Park. “Fetal DNA Testi Nedir?” 2024. https://www.medicalpark.com.tr/fetal-dna-testi/hg-5670
5. Cleveland Clinic. “NIPT Test (Noninvasive Prenatal Testing): What To Expect.” 2025. https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/21050-nipt-test
6. Lo YMD, et al. “Size-based molecular diagnostics using plasma DNA for noninvasive prenatal testing.” PNAS. 2014.
7. Gregg AR, et al. “Noninvasive prenatal screening for fetal aneuploidy, 2016 update: a position statement of the American College of Medical Genetics and Genomics.” Genet Med. 2016;18(10):1056-65.
8. Merck Manual Professional Edition. “Noninvasive Prenatal Fetal Screening Tests.” 2024. https://www.merckmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/prenatal-genetic-counseling-and-evaluation/noninvasive-prenatal-fetal-screening-tests